اساس کار:استاتور موتور های جریان مستقیم توسط یک منبع خارجی تغذیه میشود که در نتیجه آن جریان جاری شده در استاتور یک میدان یکنواختی را زیر قطب ها به وجود می آورد حال اگر آرمیچر نیز توسط منبع خارجی و یا جریان خود استاتور تغذیه شود یک میدان مغناطیسی در آرمیچر نیز پدید خواهد آمد .از برهم کنش میدان های استاتور و آرمیچر چرخش حاصل میشود  که نتیجه آن تبدیل انرژی الکتریکی به مکانیکی خواهد بود.(در تصویر بالا میدان استاتور را اهن ربای دائم تامین میکند.)

راه اندازی موتورهای DC:در هنگام راه اندازی موتور های جریان مستقیم به دلیل صفر بودن نیروی ضد محرکه Ea جریان زیادی وارد موتور می شود.که این جریان زیاد می تواند مشکلات زیر را به جود آورد:

۱- ایجاد جرقهٔ زیان‌آور هنگام کموتاسیون

۲- آسیب‌دیدن سیم‌پیچ آرمیچر و از بین رفتن عایق بر اثر گرمای بیش از اندازه

۳- گشتاور راه‌اندازی بالا و شتاب سریع که به قسمت‌های متحرک ماشین آسیب می‌رساند.

۴- افت زیاد ولتاژ تغذیه

بنابراین برای راه‌اندازی مناسب ماشین لازم است که جریان راه‌اندازی محدود شود، که این کار با قرار دادن مقاومت خروجی بر سر مدار آرمیچر انجام می‌شود. البته این مقاومت باید به تدریج از سر راه مدار برداشته شود، زیرا در هنگام کار عادی ماشین باعث کاهش سرعت کار ماشین و تلفات سلفی انرژی و در نتیجه کاهش بازدهی ماشین می‌شود.

کنترل سرعت موتور های جریان مستقیم به سه روش امکان پذیر است:

۱-کنترل ولتاژ آرمیچر
کنترل شار میدان
کنترل مقاومت آرمیچر

کنترل ولتاژ ارمیچر در موتور های تحریک مستقل و سری مورد استفاده قرار میگیرد  در این روش برای تغییر ولتاژ می توان از یک منبع ولتاژ متغییر اسفاده نمود البته باید توجه شود که فوران تحریک و مقاومت آرمیچر ثابت باشند.

کنترل شار میدان به وسیله تغییر جریان تحریک صورت می پذیرد.

روش “كنترل مقاومت آرميچر” يا رئوستايي احتمالاً قديمي‌تر روش كنترل سرعت است كه امروزه هنوز به ويژه در موتور سري مورد استفاده قرار مي‌گيرد. در اين روش ولتاژ پايانه و جريان تحريك (و يا فوران) ثابت هستند و كنترل سرعت توسط تغيير مقاومت آرميچر به وسیله رئوستایی که در مسیر آرمیچر قرار دارد صورت مي‌پذيرد.روش کنترل مقاومت آرمیچر بدلیل داشتن تلفات اضافی دیگر کاربردی ندارد و با توجه به پیشرفت تکنولوژی الکترونیک قدرت روش های اول و دوم بیشتر کاربرد دارند.

تقسیم بندی موتور های جریان مستقیم:

۱-تحریک مستقل

۲-تحریک سرخود یا خود تحریک

موتور های تحریک مستقل:در این موتور های سیم پیچی تحریک و آرمیچر به دو منبع جداگانه وصل می شوند به منبع خارجی تغذیه کننده آرمیچر اکسایتر نیز می گویند.

مدار معادل:

موتور های خود تحریک عبارتند از :۱-شنت ۲-سری ۳-کمپوند(ترکیبی یا مختلط)

موتور های شنت:در این نوع موتور سیم پیچ تحریک و آرمیچر با یکدیگر موازی می شوند و سیم پیچ آرمیچر و تحریک از منبع استفاده می کند.در صورتی كه ولتاژ ترمینال همواره ثابت باشد تفاوتی بین موتور تحریك مستقل و موتور شنت وجود نخواهد داشت

مدار معادل:

کاربرد های موتور شنت و تحریک مستقل :این نوع موتورها نباید در زیر بار سنگین راه اندازی شوند چون جریان آرمیچر آن بیش از حد زیاد شده و به آن صدمه می زند، بیشترین کاربرد این موتور در بازهای ثابت مانند هواکش های صنعتی، دمنده ها و . . . است.

موتور سری:در این موتور سیم پیچ تحریک و ارمیچر با یکدیگر سری بوده در نتیجه جریان تحریک از آرمیچر عبور می کند.بنابراین تعداد دورهای سیم پیچ میدان سری كم و قطر آنها زیاد است.

کاربرد موتور های سری:این موتور های دارای گشتاور بالایی می باشند در نتیجه از آن ها در جاهایی که نیاز به گشتاور بالا می باشد مورد استفاده قرار میگیرند.همانند:پرس های ضربه ای، جرثقیل ها، بالابرها و آسانسورها. همچنین بهترین موتور برای وسایل نقلیه مانند اتوبوس های برقی، لوکومتیوها و … می باشد و از این رو از نوع خاصی از موتور سری DC در قطارهای برقی استفاده می شود که اصطلاحا به آن موتور کششی (Traction Motor) گویند.

موتورهای کمپوند:این نوع موتور ترکیبی از موتور های سری و شنت است در صورتی که فوران ناشی از سیم پیچی شنت فوران سری را تقویت کند به آن کمپوند اضافی و در صورتی که فوران سیم پیچ شنت ,فوران سیم پیچ سری را تضعیف نماید به آن نقصانی میگویند.

هریک از موتور های کمپوند نقصانی و اضافی نیز می توانند در دو نوع کمپوند با شنت بلند و کوتاه تقسیم شوند.در موتور كمپوند بلند جریان میدان شنت مستقل از تغییرات جریان بار است ولی در كمپوند كوتاه تغییرات جریان بار باعث تغییرات جریان میدان شنت می شود.بنابراین در موتور كمپوند شار میدان برآیند شار میدان شنت، میدان سری و عكس العمل آرمیچر است