مقدمه :
اهميت هواي پاك در محيط هاي كار صنعتي به خوبي شناخته شده است در صنعت امروزي با فرايندهاي پيچيده اي
از تركيبات و مواد شيميايي متعدد روبه افزايشي استفاده مي شود كه تعداد زيادي از آنها داراي سميت بالايي هستند
استفاده از اين مواد سمي ممكن است منجر به توليد، ذرات، بخارات و با ميست هايي در محيطهايي در محيط كار
گرديده و مقدار آنها از حدود مجاز فراتر روند. علاوه بر مواد آلاينده تنش گرما نيز ممكن است در يك محيط
كاري سبب عدم آسايش و ناايمن شده محيط كاري گردد. چنانچه حفاظت كارگران ضروري باشد طراحي مناسب
و موثر تهويه مي تواند راه حل مشكلات فوق باشد از تهويه ممكن است در كنترل بو،رطوبت و ساير شرايط محيطي
نيز استفاده نمود.
سيستم هاي تهويه بكار رفته در صنعت بطور اساسي دو دسته اند:
( Supply system) – سيستم مولد١
اين سيستم براي توليد هواي فرآوري شده جهت محيط كار مورد استفاده قرار مي گيرد و هواساز ناميده مي شود.
سيستم هاي مولد به دو منظور استفاده مي شوند.:
الف( براي تامين آسايش )كولر، گرمكن(
ب( براي جايگزيني و تامين هواي تخليه شده از مجتمع
(Exhaustion System) – سيستم مكنده٢
براي تخليه آلاينده هاي توليد شده بهداشتي بوسيله يك فرآيند بمنظور كنترل كيفيت هوايي محيط كار در حد قابل
قبول و بهداشتي بكار مي رود.
سيستم هاي مكنده تهويه به دو گروه تقسيم مي شوند:
الف( تهويه مكنده موضعي)(Exhaustion System
(General Exhaust System)ب( تهويه مكنده عمومي
🙁Local Exhaust Hoods)هودهاي مكنده موضعي
سيستم هاي تهويه براساس دريافت و دفع آلاينده ها از پراكنده شدن در محيط كار طراحي مي شوند.
هود مكنده موضعي نقطه ورودي سيستم تهويه بوده و شامل كليه نقاط باز و بدون هود مكنده به شكل ظاهري
آنهاست. كار اساسي هود تامين گسترده اي از مكش هوا براي دريافت موثر و انتقال آن به درون هود مي باشد. در
انتخاب هود عوامل متعددي از جمله موارد زير دخالت دارند:
الف(خواص آلاينده
ب( اثرات اينرسي
ج( چگالي موثر
د( اثر مسير متلاطم
۳۷۳
انواع هود):(Hood Type
هودها ممكن است به اشكال گوناگوني ساخته شوند اما به دو دسته تقسيم مي شوند:
-١هودهاي محصور كننده)( Enclosing Hoods
هودهايي هستند كه منبع توليد آلاينده و يا فرايند را بطور كامل يا نسبي )بخشي از آن را( محصور مي كنند. جعبه
هاي آزمايشگاهي دستكش دار نمونه هايي از هودهاي محصور كننده مي باشد كه در آن روزنه هاي باز به حداقل
مي رسد. هودهاي آزمايشگاهي نمونه اي از هودهاي محصور كننده است كه بخشي از فرايند را فرا مي گيرند.
:(Exterior Hoods)- هودهاي بيروني٢
هودهايي هستند كه در نزديك منبع آلاينده و بدون محصور كردن آن قرار مي گيرند. شكافهايي كه در طول لبه
مخازن يا دهانه هاي باز مستطيل شكل، نمونه اي از هودهاي بيروني محسوب مي شوند. هنگاميكه آلاينده گاز و
بخار يا ذرات بسيار ريز بوده و بدون سرعت قابل ملاحظه اي منتشر مي شوند نصب هود بحراني نيست. در صورتيكه
اگر آلاينده ذرات درشت تري كه با سرعت قابل ملاحظه اي منتشر مي شوند باشد هود بايد در مسير انتشار آلاينده
قرار گيرد.
چنانچه فرآيند، هواي داغ منتشر نمايد بدليل خاصيت گرمايي، ذرات و هواي داغ تمايل به صعود دارند در اين
صورت استفاده از هود غير محصور جاذب Side drat Exterior Hoodsكه بطور افقي در كنار فرآيند قرار
مي گيرد ممكن است نتواند آلاينده ها را بطور كامل و رضايت بخشي جمع آوري نمايد )زيرا در چنين حالتي هواي
برخواسته شده به بالا، بر هواي مكيده شده به هود غالب گشته و لذا جمع آوري هود رضايت بخش نخواهد بود(.
اين مسئله خصوصا در فرآيندهاي فوق العاده داغ نظير كوره هاي ذوب صادق است. در چنين مواردي استفاده از
هودهاي خيمه اي يا سايباني) (Canopy Hoodكه در بالاي فرآيند قرار مي گيرند مناسبتر مي باشد. نمونه اي
ديگر از هودهاي غير محصور سيستم هاي دمشي – مكشي) ( Push – Pull Systemمي باشد. در اين سيستم جريان
هوا با فشار از روي منبع آلاينده به سمت محفظه هود دميده مي شود. كنترل آلودگي هوا در حقيقت توسط همين
جريان هواي فشرده ) (Jetصورت مي گيرد. در اين حالت عمل هود مكشي عبارتست از دريافت هواي دميده شده
و دفع آن.
مزيت سيستم دمشي – مكشي اين است كه هواي دميده شده را مي توان از فاصله دورتري در حالت كنترل شده به
محل داد. در صورتيكه بدليل عدم حفظ خاصيت سمتي در هواي مكيده شده توسط يك هود اين عمل با يك هود
مكنده به تنهايي ميسر نيست. اين روش را مي توان براي بسياري از فعاليتها بكار برد اما چنانچه سيستم دمنده بطور
صحيح نصب نشود ممكن است باعث افزايش ميزان تماس كارگر با آلاينده ها گردد لذا در طراحي، كاربرد و
راهبري مناسب و صحيح آن بايد دقت شود.

۳۷۳
فاكتورهاي طراحي هود:
دريافت و كنترل آلودگي با مكش هوا توسط هود مكنده صورت مي گيرد براي كنترل آلودگي و رسيدن آن به
هود لازم است جريان هوا به اندازه كافي زياد باشد.
جريانهاي خارجي )بيروني( نيز ممكن است باعث آشفتگي هواي هود گردد. لذا براي غلبه بر عوامل اين آشفتگي ها
جريان هاي هواي بيشتر مورد نياز است. حذف منابع خارجي حركت هوا عامل مهمي در كنترل موثر آلاينده بدون
نياز جريان هواي اضافي است كه خود باعث پايين آوردن هزينه ها خواهد گشت.
مهمترين منابع حركت هوا در كارگاه عبارتند از:
-١جريانات هواي گرم، خصوصا از فرايندهاي داغ يا عمليات گرمازا
-٢حركت ماشين آلات نظير چرخ هاي متحرك آسيبها، سنگزني، تسمه نقاله و …
-٣حركت مواد در پر كردن ظروف يا تخليه آنها
-٤حركت افراد
-٥جريانات هواي كارگاهها )كه معمولا حداقل ٥٠فوت بر دقيقه و بيشتر مي باشد(
-٦حركت سريع هواي ناشي از وسايل گرمايش و سرمايش محلي )نقطه اي(
شكل، اندازه، محل هود و ميزان جريان هواي ورودي به هود نيز از ساير عوامل مهم در طراحي هودها مي باشند.
وسايل پاك كننده هوا :
وسايل پاك كننده هوا،آلاينده ها را از جريان هوا يا گاز مي زدايند و براي رفع نيازمنديهاي گوناگون در محدوده
وسيعي از طرحها موجودند. در انتخاب اين وسايل براي هر يك كاربرد خاص، ميزان برداشت مورد نياز،مقدار و
خصوصيات آلاينده اي كه بايد تميز گردد و شرايط جريان هوا يا گاز موثرند. علاوه بر آن در كليه موارد بايستي
كنترل آتش سوزي و انفجار احتمالي نيز در نظر گرفته شود.
وسايل پاك كننده مورد نياز براي ذرات )گردوغبارات( دو دسته اصلي تقسيم مي شوند:
(Filters) – صافي ها١
( Dust Collectors) – غبارگيرها٢
صافي ها هوا براي رفع ذرات و هنگامي كه غلظت آن در هوا در حد كم يعني در حدي كه در هوايي بيرون يافت
مي شوند طراحي شده اند. اين وسايل معمولا در سيستم هاي تهويه، تهويه مطبوع و گرم كننده ها )سيستمهاي
گرمايشي( در محلهايي كه غلظت آلاينده بندرت از ١گرين بر ١٠٠٠فوت مكعب هوا تجاوز كرده و اغلب ٠/١
گرين در ١٠٠٠فوت مكعبت هوا كمتر است بكار مي روند. هر پوند معادل ٧٠٠٠گرين مي باشد. غلظت ذرات
هواي مناطق شهري به طور معمول حدود ٠/٠٣٨گرين در ١٠٠٠فوت مكعب هوا )حدود ٨٧ميكروگرم بر
مترمكعب( مي باشد.
۳۷۳
غبارگيرها معمولا براي بار سنگين تر آلودگي ناشي از فرآيندهاي صنعتي يا جريان گازها كه بايد تميز شود و اغلب
در سيستم هاي تهويه يا گاز تخليه شده از دودكش فرايندها يافت مي شوند طراحي مي گردند. غلظت آلاينده در
اين مكانها از ٠/١تا ٢٠گرين در هر فوت مكعب هوا يا گاز و حتي بيشتر تغيير مي كند. بنابراين غبارگيرها قادرند و
بايد بتوانند ١٠٠تا ٢٠٠٠٠مرتبه بيشتر از غلظتهايي را كه صافيهاي هوا براي آن طراحي مي شوند تحمل نمايند.
فاكتورهاي انتخاب غبارگير:
-١غلظت آلاينده
-٢كارايي لازم
-٣خصوصيات جريان گاز
-٤خصوصيات آلاينده
-٥جنبه هاي انرژي
-٦دفع غبارات جمع شده
انواع غبارگيرها:
چهار دسته از عمده ترين انواع غبارگيرها براي آلاينده هاي گردوغبار عبارتند از:
-١رسوب دهنده هاي الكترواستاتيكي )الكتروفيلترها(
-٢غبارگيرهاي پارچه اي
-٣جمع آوري كننده هاي تر
-٤جمع آوري كننده هاي خشك گريز از مركز
هواكش ها):(Fans
براي حركت هوا در يك سيستم تهويه و نيز غلبه بر افتهاي موجود در سيستم نياز به انرژي است اين انرژي ممكن
است به صورت جابجايي طبيعي يا شناوري باشد. بهر حال اغلب سيستم ها احتياج به نوعي وسيله به حركت
درآورنده و نيرو دهنده هوا نظير هواكش يا بادبزن دارند.
وسايل به حركت درآورنده هوا را مي توان به دو گروه اصلي تقسيم كرد:
-١هواكش ها يا بادبزن ها )(Fan
-٢تخليه كننده هاي هوا يا برون پاش ها )(Ejectors
۳۷۳
تخليه كننده هاي هوا داري راندمان عمل پاييني بوده و فقط براي جابجايي مواد خاص بكار مي روند. هواكشها
وسايل اصلي و عمده به حركت درآورنده هوا بوده و در كاربردهاي صنعتي بكار مي روند. هواكش ها را مي توان
به سه دسته تقسيم كرد:
-١محوري -٢گريز از مركز -٣انواع مخصوص
بطور كلي و به عنوان يك قاعده عمومي مي توان گفت كه هواكشهاي محوري براي گذر هواي بالا و مقاومت كم
) Qبالا و افت كم( و هواكشهاي گريز از مركز درگذر حجمي كم و مقاومت بالا ) Qكم و افت بالا( بكار مي
روند.
ارزيابي كارايي سيستم تهويه :
براي ارزيابي سيستم تهويه موضعي بايستي با يكي از روشهاي موجود كارايي سيستم مورد بررسي قرار گيرد . براي
ارزيابي مي توان از پارامترهايي چون فشار سرعت ، فشار استاتيك، فشار كل ، سرعت ربايش و ميزان دبي يا ظرفيت
تهويه و سرعت روبرو استفاده نمود كه بستگي به امكانات موجود و مدت زمان ارزيابي دارد .
ساده ترين راه ارزيابي ، اندازه گيري سرعت ربايش ) ( Capture velocityو سرعت روبرو در دهانه هود است
و مقدار بدست آمده با مقدار در نظر گرفته شده براي طراحي )محاسبه شده ( مقايسه مي شود. اين اندازه گيري مي
تواند بصورت دوره اي تكرار شود تا ميزان تغييرات و افت ها مورد بررسي قرار گيرد .از وسايل مورد استفاده براي
ارزيابي آنمومترهاي پره اي يا حرارتي هستند كه مي توان سرعت ربايش و سرعت روبرو را بوسيله آنها اندازه گيري
كرد. بطور كلي سرعت ربايش يا مكش عبارتست از سرعت جريان هواي لازم در هر نقطه از دهانه هود و يا مجرا
براي غلبه بر جريانهاي مخالف و گرفتن هواي آلوده و هدايت آن به داخل هود و مجرا كه فاكتوري مهم براي
طراحي سيستم تهويه جهت جمع آوري هواي آلوده مي باشد.
انواع بادسنج ها
(۱بادسنج حرارتي:
اين بادسنج از طريق انتقال گرما بين محيط و سنسور دستگاه اندازه گيري را انجام مي دهد . در اين نوع بادسنج دو
عدد سنسور وجود دارد كه يكي براي سرعت جريان هود و ديگري براي دما مي باشد كه بر روي يك ميله آنتن
مانند قرار گرفته اند بر روي صفحه ديجيتالي دو اشل وجود دارد : اشل بالايي براي قرائت سرعت و اشل پاييني براي
قرائت دما مي باشد .
-۲بادسنج پره اي :
نوع ساده آن بادسنج پره اي دستي مي باشد كه قرائت بر روي دستگاه انجام مي گيرد و هنگام استفاده در جهت
جريان هوا قرار مي گيرد و سرعت را بر حسب متر بر ثانيه نشان مي دهد انواع ديگري نيز از بادسنج پره اي وجود
دارد