آشنایی با انواع تابلوبرق صنعتی
آشنایی با انواع تابلوبرق و تابلوبرق صنعتی و اجزای آن
شرکت طاهافن تولید کننده انواع تابلوبرق صنعتی اطلاعاتی را در این زمینه برایتان فراهم میکند.
تابلوبرق صنعتی با توجه به محل و موقعیت استقرار نسبت به منبع تغذیه و نقشی
که در سیستم کنترل و توزیع برق ایفا میکند به ترتیب زیر طبقهبندی میشود:
الف) تابلوبرق اصلی
این تابلوبرق عموماً در پست برق نصب میشود و بهطرف فشار ضعیف ترانسفورماتور
متصل است و برق مجموعه را توزیع و کنترل میکند.
ب) تابلوبرق نیمهاصلی
اینگونه تابلوها، برق بلوک ساختمانی یا قسمت مستقلی از مجموعه را توزیع و کنترل
میکند. تابلوی نامبرده از تابلوی اصلی تغذیه میشوند.
پ) تابلوی فرع تأسیسات و تجهیزات
تابلویی است که برای توزیع و کنترل سیستم برق خاص مانند موتورخانه، آشپزخانه و
رختشویخانه و غیره به کار میرود. اینگونه تابلوها از تابلوی نیم اصلی تغذیه میشوند.
ت) تابلوبرق فرعی روشنایی
تابلویی است که برق روشنایی و پریزهای عمومی و فنهای مربوط به هر قسمت را توزیع
و کنترل میکند. این نوع تابلو نیز از تابلو نیمه اصلی تغذیه میشود.
تابلوهای اصلی و نیمهاصلی در تأسیسات برق صنعتی بهصورت ایستاده و از جلو یا پشت
و یا هر دو طرف قابل دسترسی میباشند؛ تابلوهای فرعی و روشنایی معمولاً بهصورت
دیواری میباشند.
در این فصل منظور از مدارهای کنترل مدارهای فرمان الکتریکی با استفاده از کلیدهای
مغناطیسى یا کنتاکتورها هستند در مدارهاى فرمان الکتریکى وسایل مختلفی به کار
میرود که مهمترین آنها کنتاکتور است. استفاده از کنتاکتور در مدارهای کنترل تنوع
طراحیهای مختلف را به وجود میآورد.
وسایل کنترل
کنتاکتورها
کنتاکتورها کلیدهای الکترومغناطیسی هستند که مهمترین جزء مدارها میباشند. در
صنعت نمیتوان از این کلیدها صرفنظر کرد. مهمترین مزیت کنتاکتورها نسبت به
کلیدهای معمولی به شرح زیر است:
کنترل و فرمان راهاندازی دستگاهها از راه دور
کنترل و راهاندازی ماشین از دو یا چند نقطه
خطر راه افتادن مجدد ماشین ناشی از اثر قطع ناگهانی برق ( یکی از مهمترین عوامل حفاظتی است).
عمر مکانیکی کنتاکتور نسبت به کلیدهای دیگر بیشتر است.
امکان طراحی مدار اتوماتیک.
حفاظت دستگاه توسط کنتاکتور خیلی بیشتر است.
موارد استفاده کنتاکتور به خاطر مزایای ذکرشده و سهولت اتصال و تغذیه گسترده است.
یکی از موارد استفاده کنتاکتورها برای اتصال موتورهای آسنکرون روتور قفسهای است.
علاوه بر آن میتوان از کنتاکتورها برای قطع و وصل کردن مصرفکنندههای الکتریکی
جریان متناوب یا جریان مستقیم دیگر مانند مغناطیسها، خازنها، مدارها، روشنایی،
گرمکنهای الکتریکی و… استفاده نمود.
این کلید از دو هسته به شکل U یا E که یکی ثابت و دیگری متحرک است و در میان هسته
ثابت یک بوبین یا سیمپیچ قرار دارد تشکیلشده است. وقتی بوبین به برق وصل میشود، با
استفاده از خاصیت مغناطیسى نیروی کششى فنر را خنثی میکند و هسته فوقانی را به
هسته تحتانى متصل کرده و باعث میشود کنتاکتهای باز، بسته شود و کنتاکتهاى بسته، باز شوند.
کنتاکتورها در تابلوهای برق صنعتی بر روی ریلهای مینیاتوری سوار میشوند و سیمهای
اتصال آن که از درون کانالهای هدایت سیم عبور میکند توسط سر سیمهای مخصوص به
ترمینال اتصال بوبین و پیچهای مربوط به کنتاکت مدار فرمان اتصال داده میشود.
معمولاً بوبین کنتاکتورها در چند ولتاژ مختلف جهت مصارف گوناگون ساخته میشود.
مشخصات پلاک کنتاکتور
جریانی است که میتواند در شرایط عادی از کنتاکتهای قدرت کنتاکتور و در زمان
نامحدود بدون قطع عبور نماید. (Ith2)
جریانی است که با اتصال یکبار در هر هفته از کنتاکتهای کنتاکتور بدون تأثیر در کارکرد
کنتاکتور عبور نماید. (Ith1)
جریانی است که با اتصال یکبار در هر هشت ساعت از کنتاکتهای کنتاکتور بدون تأثیر در
کارکرد کنتاکتور عبور نماید. (Ith1)
جریان قابلتحمل برای کنتاکتهای اصلی. (Ie)
مقدار جریانی است که کنتاکتها میتوانند در زمان اتصال کوتاه تحمل نمایند. (Is)
مقدار ماکزیمم ولتاژی است که کنتاکتهای کنتاکتور در شرایط کار عادی میتوانند تحمل نمایند. (Ue)
مقدار ماکزیمم ولتاژی است که به بوبین کنتاکتور میتوان اعمال کرد. (Uc)
طول عمر مکانیکی کنتاکتورها ۱۰ به توان ۸ بار قطع و وصل است (بدون عبور جریان از کنتاکتها)
درحالیکه این مقدار برای کلیدهای معمولی ۱۰۰۰ بار قطع و وصل است.
شستی استاپ استارت
شستیها از جمله وسایل فرمان هستند که تحریک آنها بهوسیله دست انجام میگیرد.
برای فرمان قطع و یا وصل مدار بهکار میروند و به رنگ سبز و یا مشکی برای فرمان وصل و
با کنتاکت باز و برای قطع مدار با رنگ قرمز و با کنتاکت بسته ساخته میشوند. البته برخی از
شستیها از کنتاکت باز و بسته جهت مصارف خاص ساخته میشوند؛ و بعضی بهصورت استارت
استپ دوبل چراغدار موجود است.
لامپهای سیگنال
لامپهای علامت دهنده یا لامپهای سیگنال در کلیه دستگاههای صنعتى و تابلوهای توزیع و
تابلو فرمان به کار میروند. ورودی این لامپها از زیر فیوزهاى پایه بکسی گرفته میشود.
معمولاً در تابلوها از سه رنگ مختلف زرد، سبز و قرمز به همین ترتیبی که گفته شد استفاده
میکنند؛ بنابراین با وصل کلید اصلی لامپهای سیگنال روشن خواهد شد.
فیوزها
مدارهاى طراحیشده را باید به طریقی حفاظت نمود تا چنانچه جریان مصرفکننده
به علل مختلف مانند اتصال کوتاه فازها، یکفاز شدن مصرفکننده و … زیادتر از حد
مجاز شود، قبل از اینکه گرمای ایجادشده در مصرفکننده باعث صدمه دیدن آن شود،
وسیله حفاظتى، موتور را از شبکه قطع نماید.
فیوزها بر اساس سرعت قطع مدار به دودسته تقسیم میشوند: دسته اول فیوزهاى
تندکار که بیشتر در مصارف روشنایی به کار میروند و با حرف F نشان داده میشوند.
دسته دوم فیوزهاى کندکار یا تأخیری در مدارهایی به کار میرود که در آنها قطع مدار
باید با تأخیر انجام شود. این فیوزها در طول مدت راهاندازی که جریان راهاندازی معمولاً
به ۳ تا ۷ برابر جریان نامی میرسد نباید مدار را قطع کنند. فیوزها بر اساس ساختار در
انواع اتوماتیک یا آلفا، مینیاتوری، کاردی یا کتابی و فشنگی میباشند.
فیوزهای فشنگی از سه بخش تشکیل میشوند: پایه فیوز، فشنگ و کلاهک؛ که در تابلو بر
روی پلهایی که توسط دریل سوراخ میشوند، قرار میگیرند.
کلید مینیاتوری نوعی فیوز اتوماتیک است که از نظر ساختمان داخلی به فیوز آلفا شباهت
دارد و از سه قسمت رله مغناطیسی، رله حرارتی و کلید تشکیلشده است. این کلیدها در دو
نوع L و G ساختهشده است نوع L در مصارف روشنایی به کار میرود و تند کار است و
نوع G که کند کار است در راهاندازی وسایل موتوری مورداستفاده قرار میگیرد. این کلیدها
در انواع تک فاز، دو فاز و سه فاز استفاده میشوند. این کلیدها در تابلوهای برق صنعتی بر
روی ریلهای مینیاتوری سوار شده و قفل میشوند.
ترانس جریان
از این ترانسفورماتورها معمولاً در تابلوهای توزیع انرژی جریان زیاد استفاده میشود.
به این صورت که شمش مسی از وسط ترانس گذشته و نقش فاز را بازی میکند و دو سر
به نامهای K و L که به کنتور یا آمپرمتر وصل میشود و بهطور غیرمستقیم مقدار آمپر را
اندازهگیری میکند.
اکنونکه با مهمترین وسایل کنترل آشنا شدیم بهتر است چند مدار صنعتی را که برای
راهاندازی موتورها استفاده میشوند را مورد بررسی قرار دهیم.
مدار راهاندازی دو موتور سه فاز بهطور ناهمزمان
وسایل و تجهیزات لازم:
۱٫ کنتاکتور ۲ عدد
۲٫ لامپ سیگنال ۲ عدد
۳٫ شستی استپ ۲ عدد
۴٫ شستی استارت ۲ عدد
۵٫ فیوز ۲ عدد
۶٫ بی متال ۲ عدد
۷٫ سیم مشکی برای فاز و سیم آبی برای نول
نحوه اتصال
ابتدا در شاخه اول سیم فاز به یک فیوز و ازآنجا به یک بی متال برده شد. خروجی
بی متال به دو انشعاب تقسیمشده، یکی از انشعابات به ورودی شستی استپ شماره صفر یک
رفته و خروجی آن به ورودی شستی استارت شماره یک وصل شد.
برای پایداری مدار، یک تیغه باز کنتاکتور با شستی استارت یک موازی شده و یک انشعاب دیگر
نیز از بالای شستی استپ به دیگر تیغه باز کنتاکتور داده و خروجی آن نیز به لامپ سیگنال
شماره ۱ رفت. در آخر خروجی لامپ سیگنال یک به سیم نول متصل شد.
در مسیر خروجی استارت یک، به ورودی کنتاکتور اول یک تیغه بسته کنتاکتور دوم سری شده
و سیم نول نیز به کنتاکتور اول متصل شد.
در شاخه دوم مانند شاخه اول رفتار شد، با این تفاوت که شستیها و لامپ سیگنال دوم متصل شدند و بهجای تیغه بسته کنتاکتور دوم، تیغه بسته کنتاکتور اول قرار گرفت.
شرح مدار
مدار راهاندازی دو موتور، بهشرط آنکه دو موتور همزمان به کار نیفتند؛ یعنی اگر موتور اول
کار میکرد، موتور دوم به کار نمیافتاد؛ و بالعکس.
وقتیکه شستی استارت یک زده شد، جریان به بوبین کنتاکتور اول رسیده، تیغه باز آن بستهشده
و موتور اول به کار میافتاد. تیغه بسته کنتاکتور اول که در مدار موتور دوم بود، نیز باز شد. با بسته
شدن دیگر تیغه باز کنتاکتور اول لامپ سیگنال شماره ۱ نیز روشن شد.
در این حالت شستی استارت دو زده شد، اما به دلیل باز شدن تیغه بسته کنتاکتور اول، قرارگرفته
در مدار موتور دوم، جریانی به کنتاکتور دوم نرسید. درنتیجه موتور دوم به کار نیفتاد.
شستی استپ صفر یک را زده، موتور اول از کار افتاد و لامپ سیگنال یک نیز خاموش شد. تیغه
بسته کنتاکتور اول قرارگرفته در مدار موتور دوم، بار دیگر بسته شد.
شستی استارت دو زده شد. جریان به کنتاکتور دوم رسید. تیغههای باز آن بسته و تیغه بسته
قرارگرفته در مدار موتور اول باز شد. موتور دوم شروع به کار کرد. لامپ سیگنال دو نیز روشن شد.
در این حالت شستی استارت یک زده شد؛ اما به دلیل باز بودن تیغه بسته کنتاکتور دوم، قرارگرفته
در مدار موتور اول، جریانی به کنتاکتور اول نرسید و موتور اول روشن نشد.
در آخر با زدن شستی استپ صفر دو موتور دوم از کار افتاد و لامپ سیگنال دو نیز خاموش شد.
نکات مهم
در این مدار نقش تیغههای بسته دو کنتاکتور در مدار یکدیگر، کاملاً محسوس بوده و اهمیت
آن دوتیغه مشخص است.
لذا قرار گرفتن این دوتیغه در مدار نیاز بهدقت و بررسی دارد.
راهاندازی یک الکتروموتور آسنکرون سه فاز از دونقطه
برای برآورد کردن منظور فوق دو شستی استپ را با هم بهصورت سری متصل کرده و شستیهای
استارت را نیز باهم بهصورت سرس متصل مینماییم. بدینصورت برای وصل کنتاکتور C1 میبایست
هر دو شستی استارت b1 و b3 را با هم فشار داد با فشار هر دو استارت، کنتاکتور C1 جذب کرده
و کنتاکت نگهدارنده خود را میبندد. برای خاموش کردن مدار فوق هم کافی است که هر یک از
شستیهای استپ را بهتنهایی فشار دهیم. در مدار قدرت نیز اتصال داخلی جعبه کلمب باید بهصورت
مستقیم ستاره یا مثلث با توجه به جعبه کلمب موتور وصل شود و کنتاکتور فوق در مدار قدرت فقط
سه فاز R S T را به ترتیب U V W موتور متصل نمود و سبب راهاندازی موتور فوق صورت میگیرد.
مدار راهاندازی دو موتور ۳ فاز یکی پس از دیگری
وسایل و تجهیزات لازم:
۱٫ کنتاکتور ۲ عدد
۲٫ شستی استپ ۱ عدد
۳٫ شستی استارت ۲ عدد
۴٫ فیوز ۲ عدد
۵٫ بی متال ۲ عدد
۶٫ سیم قرمز برای فاز و سیم آبی برای نول
نحوه اتصال
ابتدا از سیم فاز دو انشعاب برای دو فیوز گرفته و ازآنجا به بیمتالها برده شد.
در انشعاب اول، از خروجی بی متال به یک سر شستی استپ سیم برده شد. از خروجی
شستی استپ برای استارت اول سیم گرفته، از خروجی آن به کنتاکتور اول برده شده و سیم نول
نیز به سر دیگر کنتاکتور اول متصل شد.
یک تیغه باز کنتاکتور اول نیز موازی با استارت اول شد.
در انشعاب دوم، از خروجی بی متال برای یک سر شستی استارت سیم گرفته، از خروجی آن به یک
تیغه باز کنتاکتور اولی وصل شد و از سر دیگر تیغه باز کنتاکتور اولی به کنتاکتور دومی سیم
داده شد. سیم نول نیز به سر دیگر کنتاکتور دومی متصل شد.
برای پایداری مدار کنتاکتور دوم، یک تیغه باز این کنتاکتور با شستی استارت دومی سری شد.
شرح مدار
عملکرد این مدار به صورتی است که تا موتور اول به کار نیفتد، موتور دوم را نمیتوان به کار انداخت.
با زدن شستی استارت اول، جریان به کنتاکتور اول رسیده، دو تیغه باز کنتاکتور اول بستهشده
و موتور اول به کار میافتد.
با زدن شستی استارت دوم، جریان از تیغه باز کنتاکتور اول که بستهشده، میگذرد و به کنتاکتور
دوم رسیده، تیغه باز این کنتاکتور بستهشده، موتور دوم نیز به کار میافتد.
با زدن شستی استپ، جریان مدار قطعشده، هر دو موتور از کار میافتد.
اگر قبل از زدن شستی استارت اولی و به کار افتادن موتور اول، شستی استارت دوم زده شود اتفاقی
در مدار روی نمیدهد.